ดูดเสมหะ ในปากหรือท่อเจาะคอเจ็บไหม? ทำอย่างไรไม่ให้ผู้ป่วยทรมาน?

         สำหรับผู้ป่วย ที่ไม่สามารถขับเสมหะได้เองนั้น จะส่งผลเสียต่อร่างกายมากมาย แพทย์จึงจำเป็นจะต้อง ดูดเสมหะ ที่ค้างเหล่านั้นให้ผู้ป่วย แต่เมื่อผู้ป่วยกลับมาพักฟื้นที่บ้าน ในบางรายอาจจะต้องให้ผู้ดูแลดูดเสมหะให้ผู้ป่วยเอง ซึ่งผู้ดูแลหลายคนก็กลัวผู้ป่วยจะเจ็บปวดหรือทรมานจนไม่กล้าทำ บทความนี้จึงมี วิธีดูดเสมหะทางปาก จมูก หรือท่อเจาะคอให้ผู้ป่วย พร้อมทั้งมีวิธีการสังเกตอาการผู้ป่วยเมื่อต้องการการดูดเสมหะง่าย ๆ มาฝากกันค่ะ

เสมหะ คืออะไร?

        เสมหะ คือ สารเมือกที่อยู่บริเวณทางเดินหายใจ ตั้งแต่หลอดลมคอถึงหลอดลมฝอย มีประมาณ 10 – 100 มิลลิลิตร/วัน หรือที่มักเรียกกันว่าเสลด โดยเสมหะเหล่านี้ เกิดจากเชื้อโรคและสิ่งแปลกปลอม ที่เข้าไปทำให้เกิดการระคายเคืองบริเวณหลอดลมและลำคอ ร่างกายจึงหลั่งเสมหะออกมา เพื่อเคลือบลำคอไม่ให้ระคายเคือง ซึ่งหากหลั่งออกมามากเกินไป จะทำให้เสมหะเกิดเป็นก้อนเหนียวและอาจติดคอได้ หากไม่กำจัดเสมหะออกไป อาจสร้างความรำคาญใจและส่งผลเสียต่อร่างกาย นอกจากนี้เสมหะยังเป็นสัญญาณบอกโรคต่าง ๆ ได้อีกด้วย

สารบัญ

• ทำไมถึงต้องดูดเสมหะ?
• การดูดเสมหะทำให้ผู้ป่วยเจ็บหรือทรมานไหม?
• วิธีการดูดเสมหะที่ถูกต้องจะช่วยให้ผู้ป่วยเจ็บน้อยลงได้นะ!
• จะรู้ได้อย่างไรว่าเมื่อไหร่ที่ต้องดูดเสมหะผู้ป่วย?

ทำไมถึงต้อง ดูดเสมหะ ?

         หลายคนอาจสงสัยว่าทำไมต้องดูดเสมหะให้ผู้ป่วย นั่นก็เพราะว่าเสมหะที่ค้างภายในลำคอเหล่านั้น จะสร้างความรำคาญให้กับผู้ป่วย อาจทำให้ไม่สามารถหายใจได้สะดวก จนถึงขั้นขาดออกซิเจนได้นะคะ ซึ่งหากปล่อยเสมหะเหล่านั้นเอาไว้เรื่อย ๆ จะยิ่งเป็นการสะสมเชื้อโรค จนทำให้เกิดการติดเชื้อได้ ดังนั้น การดูดเสมหะ จึงเป็นการป้องกันปัญหาเหล่านั้น และช่วยสร้างสุขภาวะที่ดีให้กับผู้ป่วย ดังนี้ค่ะ

• ช่วยให้หายใจได้สะดวกมากขึ้น ไม่เกิดภาวะพร่องออกซิเจน
• ป้องกันการสำลักสิ่งแปลกปลอม เช่น เลือด อาเจียน น้ำเข้าสู่ปอด
• ลดความเสี่ยงการติดเชื้อในทางเดินหายใจ
• ป้องกันการติดเชื้อจากการค้างของเสมหะ
• ในบางราย การดูดเสมหะ จะช่วยกระตุ้นให้ผู้ป่วยเกิดการไอขับเสมหะได้เอง

การ ดูดเสมหะ ทำให้ผู้ป่วยเจ็บหรือทรมานไหม?

สำหรับผู้ป่วยที่แพทย์มีคำสั่งให้กลับมาดูดเสมหะเองที่บ้านนั้น ผู้ดูแลหลายคนมักเกิดความกังวลใจหลายอย่าง โดยเฉพาะปัญหายอดฮิตอย่างการกลัวว่าผู้ป่วยจะเกิดการบาดเจ็บหรือทรมาน

การดูดเสมหะผู้ป่วยนั้น ผู้ป่วยจะไม่มีอาการเจ็บหรือเจ็บน้อยมาก หากผู้ดูแลปฏิบัติตามขั้นตอนและคำแนะนำของแพทย์อย่างถูกต้องและเคร่งครัดนะคะ ซึ่งการดูดเสมหะแล้วเจ็บนั้น อาจเกิดจากหลายสาเหตุ เช่น ใช้แรงในการสอดสายดูดเสมหะมากเกินไป ใช้เวลานานเกินไป ปรับแรงดันเครื่องดูดเสมหะไม่เหมาะสม ดังนั้น หากไม่อยากให้ผู้ป่วยบาดเจ็บ ผู้ดูแลจำเป็นจะต้องต้องทำอย่างระมัดระวังมากให้ที่สุดค่ะ

วิธีดูดเสมหะโดยไม่ให้ผู้ป่วยเจ็บหรือทรมาน

1. เลือกขนาดของสายดูดเสมหะให้เหมาะสม โดยขนาดที่แพทย์แนะนำจะเป็นเบอร์ 14 – 16 ส่วนผู้ป่วยเจาะคอควรเลือกสายดูดเสมหะที่มีขนาดไม่เกินครึ่งหนึ่งของเส้นผ่าศูนย์กลางของท่อเจาะคอ
2. สอดสายดูดเสมหะให้มีความลึกที่พอดี ตามคำแนะนำของแพทย์
3. เตรียมความพร้อมของผู้ป่วยก่อนดูดเสมหะ หากผู้ป่วยกังวลใจ เครียด อาจกระตุ้นให้เกิดความเจ็บปวดมากขึ้นได้ ก่อนดูดเสมหะ จึงควรทำให้ผู้ป่วยรู้สึกผ่อนคลาย
4. ปรับแรงดันเครื่องดูดเสมหะและใช้ระยะเวลาในการดูดเสมหะให้เหมาะสม เพราะอาจส่งผลให้เกิดอาการบาดเจ็บเกี่ยวกับเนื้อเยื่อ ปอดแฟบ หรือปัญหาการบาดเจ็บอื่น ๆ ตามมาได้
5. ปฏิบัติตามขั้นตอนอย่างถูกต้องและเบามือ ระมัดระวังอย่าให้เกิดการกระแทก

วิธีการ ดูดเสมหะ ที่ถูกต้องจะช่วยให้ผู้ป่วยเจ็บน้อยลงได้นะ!

สำหรับผู้ป่วยที่แพทย์มีคำสั่งให้กลับมาดูดเสมหะเองที่บ้านนั้น อาจจะมีความยุ่งยากนิดหนึ่งนะคะ เนื่องจากต้องระมัดระวังไม่ให้ผู้ป่วยเกิดการบาดเจ็บ และเพื่อไม่ให้ผู้ดูแลสัมผัสกับเชื้อโรคขณะดูดเสมหะ จึงจำเป็นต้องมีอุปกรณ์และขั้นตอน ดังนี้ค่ะ

อุปกรณ์ที่ใช้ในการดูดเสมหะ

• เครื่องดูดเสมหะ

เครื่องดูดเสมหะ รุ่น NEW ASKIR30 มีแรงดูดสูงสุด 600 mmHg อัตราการไหล 40 ลิตร/นาที นำเข้าจากอิตาลี

• สายดูดเสมหะ (ผู้ใหญ่ใช้เบอร์ 14 – 16)
• ถุงมือตรวจโรคทั่วไป
• หน้ากากอนามัย
• สารหล่อลื่น (K-Y jelly)
• น้ำสะอาดหรือน้ำต้มสุก
• ถังขยะที่มีฝาปิด

การเตรียมตัวก่อนเริ่มการดูดเสมหะ

1. เตรียมอุปกรณ์ทุกอย่างให้พร้อม โดยให้อยู่ใกล้หัวเตียงเพื่อให้ง่ายต่อการดูดเสมหะ
2. ใช้เครื่องวัดความดันโลหิต ตรวจเช็กค่าความดันของผู้ป่วย หากมีความดันสูงให้ผู้ป่วยผ่อนคลายลงก่อน
3. อธิบายให้ผู้ป่วยเข้าใจว่าจะดูดเสมหะ เพื่อขอให้ผู้ป่วยให้ความร่วมมือ และลดอาการกลัวของผู้ป่วยลง
4. จัดท่าหรือปรับหัวเตียงผู้ป่วยให้เหมาะสมสำหรับการดูดเสมหะ (ศีรษะสูง 15 – 30 องศา) เพื่อป้องกันการสำลัก
5. กระตุ้นให้ผู้ป่วยหายใจลึก ๆ 2-3 ครั้ง ผู้ป่วยที่หายใจด้วยเครื่องช่วยหายใจ ควรให้ออกซิเจนความเข้มข้นสูง นาน 30 – 60 วินาที
6. ผู้ดูแลต้องล้างมือด้วยสบู่ให้สะอาด จากนั้นสวมถุงมือยางข้างที่ถนัดก่อน แล้วจึงสวมอีกข้าง และสวมหน้ากากอนามัย
7. หยิบสายดูดเสมหะโดยไม่ให้สัมผัสกับสิ่งปนเปื้อน แล้วต่อเข้ากับสายจากเครื่องดูดเสมหะ
8. ใช้มือข้างที่ไม่ถนัดเปิดเครื่องดูดเสมหะและปรับแรงดันให้อยู่ที่ประมาณ 80 – 120 มิลลิเมตรปรอท
9. เมื่อเตรียมอุปกรณ์และความพร้อมเรียบร้อยแล้ว จึงเริ่มการดูดเสมหะได้

การดูดเสมหะด้วยวิธีต่าง ๆ

• การดูดเสมหะทางปาก

1. ค่อย ๆ ใส่สายดูดเสมหะลงไปถึงโคนลิ้นช้า ๆ จนผู้ป่วยมีอาการไอ แล้วดึงสายดูดเสมหะขึ้นประมาณ 1-2 เซนติเมตร โดยระหว่างใส่ ห้ามปิดสายดูดเสมหะเด็ดขาด
2. จากนั้นเริ่มการดูดเสมหะ โดยปิดสายดูดเสมหะ ไม่เกิน 10 – 15 วินาทีต่อครั้ง ควรให้หยุดพัก 20 – 30 วินาที จึงเริ่มการดูดเสมหะครั้งต่อไป
3. เมื่อดูดเสมหะเสร็จแล้ว ให้นำสายดูดเสมหะดูดน้ำสะอาดที่เตรียมไว้ เพื่อล้างสิ่งสกปรก
4. เมื่อล้างเสร็จแล้วให้ปลดสายที่ใช้ดูดเสมหะผู้ป่วยและถุงมือทิ้งลงถังขยะที่เตรียมไว้ ส่วนสายที่ต่อกับเครื่องให้นำกลับไปต่อที่ตัวเครื่องเหมือนเดิม จากนั้นปิดเครื่องดูดเสมหะ
5. เมื่อเสร็จทุกขั้นตอนแล้ว ให้ล้างมือให้สะอาดด้วยสบู่ทุกครั้งหลังการดูดเสมหะ

• การดูดเสมหะทางจมูก

1. นำปลายสายดูดเสมหะหล่อลื่นกับสารหล่อลื่นก่อน เพื่อลดอาการบาดเจ็บ
2. ค่อย ๆ ใส่สายดูดเสมหะเข้ารูจมูกช้า ๆ โดยให้สายขนานกับพื้นโพรงจมูก กระตุ้นให้ผู้ป่วยหายใจเข้าลึก ๆ เพื่อจะได้สอดสายดูดเสมหะได้ง่ายขึ้น โดยระหว่างใส่ห้ามปิดสายดูดเสมหะเด็ดขาด
3. จากนั้นทำเช่นเดียวกับการดูดเสมหะทางปาก (ข้อสอง 2 – 5)

• การดูดเสมหะทางท่อเจาะคอ

1. ใส่สายดูดเสมหะเข้าไปในท่อเจาะคอ ลึกประมาณ 5 -6 นิ้ว หรือจนรู้สึกว่าชนกับผนังหลอดลม ให้ขยับขึ้นมาประมาณ 1 นิ้ว โดยระหว่างใส่ห้ามปิดสายดูดเสมหะเด็ดขาด
2. จากนั้นทำเช่นเดียวกับการดูดเสมหะทางปาก (ข้อสอง 2 – 5) โดยระหว่างการดูดเสมหะให้หมุนเสมหะไปรอบ ๆ ท่อเจาะคอ

การดูดเสมหะผู้ป่วยเองที่บ้าน จำเป็นจะต้องได้รับคำสั่งหรือคำแนะนำจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญโดยตรงนะคะ เพราะหากปฏิบัติไม่ถูกต้อง จะทำให้ผู้ป่วยบาดเจ็บหรืออันตรายได้

จะรู้ได้อย่างไรว่าเมื่อไหร่ที่ต้อง ดูดเสมหะ ผู้ป่วย

สำหรับผู้ดูแลหลายคน ไม่แน่ใจว่าต้องดูดเสมหะบ่อยแค่ไหน เมื่อไหร่ที่จำเป็นจะต้องดูดเสมหะ เพราะผู้ป่วยบางราย ไม่สามารถบอกผู้ดูแลได้ว่าต้องการให้ดูดเสมหะออกให้ บทความนี้ จึงมีวิธีสังเกตอาการของผู้ป่วยหรือผู้สูงอายุง่าย ๆ มาฝากค่ะ

1. หายใจแรง เร็ว และมีเสียงดัง
2. ได้ยินเสียงเสมหะขณะหายใจเข้า – ออก
3. สังเกตเห็นอาการเหนื่อย กระสับกระส่าย หรือซึมลง
4. สีผิว เล็บ และริมฝีปาก มีสีเขียวคล้ำ
5. การไอแต่ละครั้งไม่สามารถขับเสมหะออกมาได้
6. ในบางรายที่ไอแล้วมีเสมหะออกมา จะสังเกตเห็นเสมหะมีลักษณะเหนียว และมีจำนวนมาก
7. มีอาการอาเจียนหรือขย้อนอาหารออกมา

สำหรับผู้ป่วยที่ต้องดูดเสมหะ ควรทำอย่างน้อย 2-4 ชั่วโมง หรือทุกครั้งที่มีอาการข้างต้นนะคะ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเผยแพร่ความรู้เท่านั้น ทางบริษัทไม่สามารถให้คำปรึกษาเป็นรายบุคคลได้ หากท่านมีความกังวล และต้องการคำปรึกษาเพิ่มเติม แนะนำให้พบแพทย์เพื่อรับการตรวจวินิจฉัย

สรุป

การดูดเสมหะให้ผู้ป่วยที่ไม่สามารถขับเสมหะได้เอง เป็นเรื่องที่ผู้ดูแลควรระมัดระวังเป็นอย่างมากเลยนะคะ เพราะการดูดเสมหะที่ผิดวิธีหรือทำเองโดยไม่ปรึกษาแพทย์ อาจทำให้ผู้ป่วยได้รับอันตรายได้ ดังนั้น การปฏิบัติตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด เป็นเรื่องที่ดีที่สุดค่ะ เพราะนอกจากจะปลอดภัยแล้ว ยังช่วยให้ผู้ป่วยบาดเจ็บหรือทรมานกับการดูดเสมหะน้อยลงได้อีกด้วยค่ะ